İLÇENİN TARİHÇESİ
Çarsamba yöresi MÖ. 4000'lerden itibaren bir yerleşim merkezidir ve Hitit Firig egemenlikleri altında kalmıştır. Grek kaynaklarına göre Bafra ve Terme birlikte , Çarsamba ovasinda da MÖ.8 yüzyılda Amazonların (kadın savasçıların) yaşadığı rivayet edilmektedir.
MÖ.670 yılında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilirmak kıyılarına kadar uzanarak buralara sömürge kurdular. Bu sömürgelerden birisi olan Yeşilırmak'a “Iris” Çarsamba' nın güneyinde kurşunlu oymağı ile Ordu köyü' nden oluşan sömürgelerine ‘Miskire' dediler.
MÖ.6 yüzyılda Persler' in egemenliğine girer.
MÖ.63 yılında Roma İmparatorluğu' na bağlandı. Roma İmparatorluğu' nun MS.39 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bizanslıların (Doğu Roma ) emrinde kalmıştır. Bu durum 1200' lere kadar devam etti.
Selçuklu Sultanı 2. Kılıçarslan Ülkesini 1185 yılında 11 oglu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah' ın payına düştü.
Anadolu Selçuklu Devleti' nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde ‘Canik Beyleri' adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar 5 tanedir ve bir tanesinde Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları' dır. Çarşamba : Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçemizin bugünkü batı yakasinda bulunan sarıcali mahallesinde oturur ve böyle hükmederlerdi.
Canik Beyleri 5 mıntıkada yerleşmiş 5 aileden ibarettir:
1. Bavra Beyleri (Bafra)
2. Kubatoğulları (Canik, Ladik)
3. Taşanoğulları (Merzifon, Havza)
4. Taceddinoğulları (Terme, Çarsamba)
5. Emiroğulları (Ordu, Giresun)
1071 Malazgirt Meydan Savaşı' ndan Sonra Anadolu' ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba' ya gelip yerleşmişler ve daha sonra bulundukları yere porsuk köyü adı vermiştir.
Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı Mahallesi ile Kusdoğanlı köyleri bulunurmuş.
Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuş. Bu panayır Çarşamba günleri kurulduğundan “Çarsamba Pazarı” denmiştir (Çarsamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı' nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan' dan Türk aileleri yerleştirilmiştir.
1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu' na katılan Çarsamba :Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa, Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir.
Çarsambada 1700'lü yıllarda Yeşilırmağın Batı yakasında Hıristiyan mahalleside oluşmuştur Samsun ve çevresi 1847 ‘deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi.1847 ‘de Trabzon Eyaletinin Canik livasından başka merkez livasi, Batum livasi Gönye, Karahisar -i sarki olmak üzere 4 livası daha vardı.
1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba Kaza olup 119 köyü 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardır. Bu nüfusu, ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme Çarşambaya bağlı bir nahiyedir.
1870 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Ilçesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;
1. Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı Kaymakam
2. Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı Başkadı
3. Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı Belediye Reisidir.
Bu idari yapılanma cumhuriyet dönemine kadar sürmüştür
1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarsamba Kazasının taşınmaz malları;
Hükümet Konağı 151 Cami ve Mescit 1 Türbe 2 Tekke 21 Çeşme 3 Hamam 4 Han 417 Dükkan 251 Değirmen 1812 Fırın 4 Fabrika 2 Köprü 38 Kilise 13 Medrese 147 Müslüman Mektebi 3 Hırsitiyan Mektebi 62 Müslüman Mezarlığı 16 Hıristiyan Mezarlığı vardı.
1892' deki Yönetsel bölümünde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini, merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu.
Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı :Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903' teki yönetsel bölünmelerde de 1892' deki konumunu korudu.
Canik sancağı, II. Mesrutiyetten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde, Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarsamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918 degişmedi.
Birinci dünya savasindan sonra 1920 yılında Ankara hükümeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış ve bundan sonra da Çarsamba' ya yerleşim için göçler başlamıştır.
Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir.
Çarşamba belediyesi 1923 yılında kurulmuştur.
Atatürkün Çarşamba'ya Gelişi
Atatürk, harf devrimi nedeni ile 16.09.1924 tarihinde samsuna gelişlerinde Çarşamba' ya uğradı. Bu esnada da 20.09.1924 tarihinde Samsun – Çarşamba demiryolunun temelini attı. 24.11.1930 tarihinde Çarşamba' ya ikinci kez, gelen Atatürk, Türk Ocağı’nda gençlerle bir sohbet toplantısı yapmıştır. Ayrılırken Çarşamba Türkocağı defterine ”Çarşamba Türkocağında tanıştığım gençlik, iftihara layıktır. düşüncelerini yazmıştır
İLÇENİN KÜLTÜR TABİAT VARLIKLARI
Çarsamba' da; ilk Tunç çağı yerleşmeleri olan üç adet höyük, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı döneminden kalma bir çogu ahşap 15 cami, ilçe merkezinde halen kullanılan 1 bedesten, 1 kale, 1 hamam, 1 Atatürk anıtı, ilçede kaynağı pek açıklık kazanmayan fakat insanların günden güne kutsallaştırdığı 18 tekke ve ziyaret yeri, 3 adet yeraltında eski kent kalıntıları, 3adet şehit mezarlığı, 7' si koruma altına alınmış bir çok anıt ağaç, 2 kuyu tası, 35 ahşap ev, bir çok mağara, şelale, mesire yerleri, kumsallar ve av sahaları bulunmaktadır.
Çarşambamızda mevcut olan kültür ve tabiat varlıklarının bazıları asağıda sıralanmıştır:
1. HÖYÜKLER
a. TEPECİK: Beyyenice ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)
b. KİLİSE TEPE: Beyyenice ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)
c. TÜNBÜ TEPE: Eğnel köyü, derelik mahallesi ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)
2. CAMİLER
a. Göğceli camii- Çay mahallesi göğceli mezarlığı.
b. Değirmenbaşı camii- Kirazlık çaymahallesi değirmenbaşı caddesi.
c. Rıdvan Bey camii- Orta mahalle.
d. Yeni (Keten ) camii-Orta mahalle.
e. Abdullah Paşa camii-Sarıcalı mahallesi.
f. Karagöz(Ahşap) camii-A.Donurlu.
g. Zeyfelli (Mezarlık-Ahşap) camii-Kaydan.
h. Tugutlu (Çivisiz- Ahşap) camii-Turgutlu.
i. Şeyh Habil (Çivisiz-Ahşap) camii-Yaycılar.
3. TÜRBELER (Tekkeler)
a. Yeşil Tekke- Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
b. Çıban Tekkesi- Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
c. Semail Tekkesi- Ahubaba.
d.Yeşil Tekke -Beyyenice.
e.Ülfi Tekkesi-Karaağaç.
f. Sarlık Tekkesi-Sefalı.
g.Yel Tekkesi-Yenikaracali(ağrı ve sizi, yel girmesi hastalığına şifa bulmak amacı ile ziyaret edildiği söylenmektedir.
h.Gazi Hasan Bey Türbesi- Ordubaşı köyü(İki kardeşi ile birlikte Orta Asya' dan savaşa geldiği, burada şehit düstüğü ve savaşta kullandığı kılıcın türbesinde bulunduğu söylenmektedir.)
4. DOĞAL ALANLAR
a. Eski kent-Kilise kalıntıları-Gülören köyü(5 dönüm alana yayılmış kalıntıların Bizans dönemine ait olduğu söylenmektedir).
b. Sivritepe' de tarihi yer altı çarşısı –Karakaya.
c. Göller mevkii toprak altında eski kent kalıntıları- Kürtün
d. Ordu kalesi –Ordu
5. SU DEĞİRMENLERİ
a. Su Değirmeni- Konukluk.
b. Su Değirmeni- Porsuk.
c.Su Değirmeni-Kirazlıkçay mahallesi.
6. DİĞER SİVİL YAPILAR
a. Büyük bedestan-Orta mah.
b.Eski hamam.
7.ANIT AĞAÇLAR (Anıtlar kurulu tarafından tescillenip, koruma altına alınan ağaçlar.)
a. Çınar Ağacı- Çay mahallesi canlı sokak.
b. Çınar Agacı- Çay mahallesi göğceli mezarlığı.
c. Çınar Ağacı- Kirazlıkçay mahallesi değirmenbaşı caddesi (Değirmenbaşındaki meşhur değirmenin su oluklari üzerindeki bu çınarın altında Arap Dede' nin mezarı bulunduğuna inanılmaktadır .)
d. Çınar Ağacı- Kızılot.
e. 3 adet dişbudak ağacı- Kızılot.
8. MAĞARALAR
a. Mağara- Kestane pınar.
b. Mağara- Ulupınar.
Göğceli Camii
Çarsamba, Çay mahallesi, Göğceli Mezarlığı içinde yer alan camii Anadolu ahşap mimarisinin en güzel örneklerinden birisidir.1206 yılında yapılan camiinin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmistir.Yapının kim tarafindan yaptırıldığı bilinmemektedir. Tek katlı yapının üst üste yığma tekniğiyle yapılmış duvarlarını tek parça kalaslar oluşturur. Duvarlarda, direklerde, direk başlarında, kirişlerde, merteklerde, mahya ışığı gibi yapının birçok yerinde karaağaç, diş budak, kestane gibi ağaçlar kullanılmıştır. Duvarlarda tek parça olarak kullanılan kalaslar, yaklaşık 15-18 cm. kalınlığında, 50-70 cm. eninde ve yaklaşık 12.60 ve 20 metre uzunluğundadır. Ahşap yapı taşınabilir özelliğe sahiptir. Alttaki derinlik yapının hava almasını, nemi ve çürümeyi önlemek için açılmıştır yapıda dövme demir çivi, yalnız direk başlarının kirişlere bağlantısında ve harim kısmında revak bölümlerine doğru uzanan merteklere yapılan eklerde kullanılmıştır. Kuzey kısmı hafif dönel olan çatı; üç omuzlu bir çatıdır çatının taşıyıcıları ahsap duvarlar ve dikmelerdir. Harim kısmında çatı direklerle (6 direk desteklenmiştir.)
Yapı, dıştan 17.75/17.50m.x21.15/22.20m. ölçülerinde olup, kapalı alanı 254 metre kare açık alanı 140 metre kare, toplam 394 metre karedir. Caminin etrafındaki mezarlık garipler mezarlığı olarak bilinmektedir. Camii, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu' nun 16.05 1986 tarih ve 2289 sayılı kararıyla, korunması gerekli Taşınmaz Kültür varlığı olarak tescil edilmiştir
Tipik Orta Karadeniz iklimi hüküm sürer. Yazlar serin, kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması 600-700 mm' dir. yıllık sıcaklık ortalaması ise 15-17 C' dir . Denizin tesiriyl yaz ve kış ayları arasında fazla bir sıcaklık farkı görülmez. Az kar yağar, en çok yağmur yağdığı dönem Ekim ayından Aralık ayının sonuna kadardır. En sıcak aylar; Temmuz, Ağustos ayları, en soğuk aylar ise Ocak, Şubat aylarıdır.
İlçemiz Bitki Örtüsü
İlçemiz bitki örtüsü yönünden çok zengindir. 53300 hektar tarım arazisine saip Çarşamba Ovası' nda bağ, bahçe, çayır ve ekili alanlar önemli yer tutmaktadır. İlçenin önemli tarımsal ürünleri, buğday, tütün, mısır, sebze, ayçiçeği, şekerpancarı, fındık ve çeltiktir.
Çarşamba' nın kuzey kesimlerinde ladin, kayın ormanlar, akarsu boyları ile kıyı kesimlerinde ise kavak ve söğüt ağaçları yaygındır. Ovanın güney kesiminin bitki örtüsüne meşe, ahlat, alıç ağaçları ile çayır otları hakimdir. Çarşamba' da geniş meraların yanında sazlık ve bataklıklar da mevcuttur.
